Pensjonat muzealny jest szczególnego rodzaju muzeum.

Muzeum w tradycyjnym znaczeniu to miejsce, które dzięki zgromadzeniu odpowiednich przedmiotów materialnych daje świadectwo przeszłości. Przedmioty oglądane w muzeum dają nam nie tylko wiedzę o epoce, której dotyczą, ale i wzbogacają nas o osobiste jej doświadczenie, o obraz emocjonalny tej epoki.

Muzeum w formie pensjonatu jest formą muzealnictwa aktywnego, to jest takiego, w którym zabytkowy przedmiot ekspozycji nie jest tylko po prostu oglądany, ale jest udostępniony zwiedzającemu do używania zgodnego z przeznaczeniem dla którego został wykonany.

Muzealnictwo aktywne jest, z punktu widzenia zwiedzającego wyższą formą ekspozycji. Przedmioty tak prezentowane zostają wszak przeniesione z odległego czasu w teraźniejszość w pełniejszej formie.

W pensjonacie (hotelu) muzealnym, zwiedzający – a zarazem mieszkaniec – zostaje tak wszechstronnie otoczony świadectwem przeszłości iż odnieść może wrażenie, że to nie przedmioty z dawnych czasów przeniesiono do teraźniejszości, lecz on doświadcza podróży w czasie. Ściany, meble, przedmioty codziennego użytku, obrazy, zdjęcia – wszystko z minionej epoki – to jego prawie wyłączne otoczenie podczas dni i nocy tam spędzanych.

To przeniesienie nie może i nie powinno być oczywiście nazbyt totalne. Wywołać by mogło wrażenie rozdwojenia jaźni. Pamiętać też trzeba, że pensjonat muzealny jest przedsięwzięciem mającym wymiar komercyjny. Zwiedzający musi mieć dostęp do podstawowych we współczesnym hotelarstwie ułatwień i wyposażenia. Dobór, charakter, aranżacja tego wyposażenia, zakres dostępnych współczesnych ułatwień – to sprawy trudne i delikatne wymagające od właściciela lub administratora hotelu czy pensjonatu dużego wyczucia.